AMERİKA'DAN ORTA ASYA HAMLESİ

Afganistan'dan çekildikten sonra Orta Asya'da güç kaybeden ABD, farklı bir formatla geri döndü. Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Tacikistan ve Türkmenistan ile ABD devlet başkanlarının katıldığı C5+1 formatındaki Orta Asya-ABD Devlet Başkanları Birinci Zirvesi New York'ta düzenlendi.

ABD Devlet Başkanı Joe Biden'ın ev sahipliğinde gerçekleştirilen zirveye, Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev, Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sadır Caparov, Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev, Tacikistan Cumhurbaşkanı İmamali Rahman ve Türkmenistan Devlet Başkanı Serdar Berdimuhamedov katıldı. Liderler ilk kez düzenlenen zirvede, C5+1 diyaloğu kapsamında ekonomi, enerji ve güvenlik alanlarında Orta Asya'nın egemenliği, sürdürülebilirliği ve refahını daha da güçlendirmeye yönelik ortak çalışma konularını masaya yatırdı. Zirvede, stratejik ortaklık, siyasi diyalog, ticaret, ekonomi, yatırım ve insani işbirliğinin daha da geliştirilmesine yönelik perspektifler ile Avrasya'da barış ve istikrarın korunması konuları ayrıntılı ele alındı. 8 yıl önce dışişleri bakanları düzeyinde Semerkant'ta oluşturulan C5+1 formatının, devlet başkanları düzeyine çıkarıldığı ve Orta Asya ülkeleri ile ABD arasında her alanda açık ve yapıcı diyalog ve etkin işbirliğinin geliştirilmesi için önemli bir platform haline geldiği kaydedildi. Liderlerin mesajları önemli Zirvede konuşan Tokayev, Birleşmiş Milletlerin Orta Asya ve Afganistan'daki Bölgesel Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri Merkezi'nin Almatı'da kurulması konusunda ABD'nin desteğine güvendiklerini dile getirdi. Mirziyoyev ise Afganistan'daki durumun barışçıl bir şekilde çözümüne yardımcı olunması konularına dikkati çekti. Caparov da "C5+1 formatı da dahil ABD ile işbirliği Kırgızistan dış politikasının önemli alanlarından biridir" dedi. Rahman ise artan zorluk ve tehditler, terörizm ve aşırıcılıkla mücadele, uyuşturucu kaçakçılığı, bölgesel güvenliğin sağlanması, Afganistan'daki siyasi durum ve Tacikistan'ın Afganistan ile sınırının korunması konularına değinerek, bu süreçte uluslararası destek ve işbirliğinin önemini vurguladı. Toplantı sonunda Orta Asya ülkeleri ile ABD arasında karşılıklı anlayışın derinleştirilmesi ve yapıcı ortaklığın genişletilmesi konusunda anlaşmaya varıldı. Rusya ve Çin'in etkisini kırmak zor Orta Asya ülkeleri halklarının bir bölümü Rusya'da çalışıyor. Çalışanların ülkelerine gönderdiği 'gurbetçi parası' özellikle Tacikistan ve Kırgızistan açısından önemli. Tacikistan'ın döviz gelirlerinin yüzde 50'si yurtdışında çalışan Taciklerden geliyor. Dolayısıyla Orta Asya ülkeleri ekonomik, siyasi ve askeri açıdan Rusya'ya önemli ölçüde bağlı... Ticari olarak da bölgede Çin ve Türkiye etkili... Bölge ülkelerinin ABD ile işbirliğinin Rusya ve Çin'i kısmen de olsa dengelemeye dönük olduğu tahmin ediliyor. Örneğin 2022 verilerine göre Kazakistan ithalatının yüzde 34'ünü Rusya'dan, yüzde 21'ini Çin'den yapıyor. ABD'nin payı yüzde 3.8, Türkiye'ninki yüzde 3.1 (1.6 milyar dolar)… Ülkenin ihracatında 13.8 milyar dolarla İtalya ilk sırada. Bu ülkeyi 13.1 milyar dolarla Çin, 8.8 milyar dolarla Rusya, 5.5 milyar dolarla Hollanda, 4.7 milyar dolarla Türkiye izliyor. HABER MERKEZİ